Dinar

Kada je u Skoplju, 16. aprila 1346. godine, kralj Stefan Dušan krunisan za cara, za tu je priliku iskovan atraktivni srebrni srpski dinar, takozvani krunidbeni dinar cara Dušana. Na njemu je mladi car prikazan u stojećem položaju, obučen u svečanu carsku odoru i sa zlatnim žezlom u rukama, dok mu dva anđela na glavu stavljaju krunu. Natpis na tom novčiću je kratak, piše samo „STEFAN CAR“, starinskom ćirilicom.
Ovaj novčić, premda jedan od najpoznatijih, svakako nije prva srpska moneta po imenu DINAR. Prvo kovanje srpskog novca započelo je za vreme vladavine kralja Stefana Radoslava (vladao od 1228. do 1233. godine). Naziv tog prvog srpskog novca bio je, baš kao i danas – dinar srpski ili, na latinskom, grosus de Rascia, raški groš. A prvo pominjanje imena DINAR, kao domaće srpske valute, pojavljuje se 1321. godine, u listini kralja Uroša II Milutina. Premda se u srednjem veku na samom novcu po pravilu nije označavao njegov naziv, u srednjevekovnoj Srbiji ipak je postojao jedan izuzetak od tog pravila. To je dinar koji je iskovao titularni gospodin Vuk Branković, sin ohridskog velikaša, sevastokratora Branka Mladenovića. Na tom je novčiću, lepo i jasno, ispisano starom srpskom ćirilicom – „VLKOV DINAR“.
Dinar, kao termin koji označava domaći srpski novac, pominje se takođe u Dušanovom zakoniku. Srbija je, dakle, od same pojave sopstvenog novca, imala monetu koja se uvek i isključivo zvala – DINAR.
A zašto baš dinar i šta znači taj naziv? Naziv potiče iz antičkih vremena, od imena najčuvenije rimske monete koja se zvala DENARIUS. Naziv denarius, na latinskom, značio je desetica ili desetka, zato što je vredeo 10 bakrenih asa. I kasnije, kada je vrednost porasla na 16 asa, ime denariusa nije promenjeno. Srebrni denarius kovao se u antičkoj Rimskoj imperiji oko pet stotina godina.
Originalni naziv denarius dobio je na Istoku grčki oblik DENARION, a koji se po novogrčkom izgovarao DINARION. Ovaj grčko-vizantijski naziv preuzeli su Arapi u VII veku, skratili ga i po njemu nazvali svoj zlatni novac koji je bio prvi svetski novac po imenu DINAR. Taj dinar iskovao je kalif Damaska Abdul-Malik 696. godine, a po uzoru na vizantijske zlatnike. Arapski zlatni dinar brzo se proširio kroz srednjevekovnu Evropu, sve do Baltičkog mora, jer su Arapi, koji su zavladali Bliskim Istokom, severnom Afrikom i Španijom, obavljali značajan deo trgovine u tadašnjem svetu, a naročito u periodu VIII – X veka.
Kada je u srednjem veku došlo do formiranja nezavisnih država Evrope, svaka je država svoju političku nezavisnost isticala i svojom monetarnom nezavisnošću, kovanjem svog sopstvenog novca. Evropske kraljevine u početku uglavnom kuju samo srebrni novac, što je bio slučaj i sa Srbijom, a kao jedinstvena zlatna moneta Evrope koristio se dugo vremena carski novac, vizantijski solidus. Naziv ovog zlatnika potiče od reči vojnik ili soldat, jer je uglavnom bio kovan za plaćanje vojske.
U srednjevekovnoj Srbiji, sopstveni novac, srpski srednjevekovni dinar, kovali su svi vladari od Radoslava, najstarijeg sina Stefana Prvovenčanog, pa do despota Lazara Đurđevića u XV veku. Novac nisu kovali samo srpski kraljevi, carevi i despoti, nego i drugi srpski srednjevekovni feudalci, pa i gradovi – Prizren, Skoplje, Smederevo itd.
Natpisi na srpskom novcu bili su ili ćirilicom tj. srpski, ili latinicom – latinski. Po jednoj teoriji je, navodno, novac sa ćiriličnim natpisima bio namenjen za unutrašnju, a onaj sa latinskim natpisima, za spoljnu trgovinu.
Pre cara Dušana, srpski novac uglavnom je kovan po venecijanskim uzorima i ti prvi srpski dinari poznati su po imenu matapani. Na jednoj strani srpskih dinara – matapana prikazan je Hrist na prestolu, a na drugoj strani je srpski kralj koji prima zastavu od Sv. Stefana, uz natpis „STEFANVS REX – S. STEFAN“ tj. Kralj Stefan i Sveti Stefan. A svi srpski srednjevekovni vladari iz dinastije Nemanjića nosili su ime Stefan. Ovo ime nose i neki bosanski srednjevekovni vladari jer su rodbinski bili vezani sa dinastijom Nemanjića. Na bosanskom srednjevekovnom novcu, koji se takođe zvao dinar, natpisi su, kao i na srpskom novcu, bili ili na narodnom jeziku, ili na latinskom.
Pored Srbije i Bosne, novac po imenu dinar kovao se u Dubrovniku. Dubrovački novac kovao se oko 500 godina, od 1294. pa do ukidanja Dubrovačke republike 1808. godine.

R.

Mandić, časopis Dinar broj 1